Red Star Line Museum

“Voor heel veel mensen is dit heilige grond”, zei de Antwerpse burgemeester Bart De Wever bij de persvoorstelling van het Red Star Line Museum, op 19 september 2013. Hij citeerde de joods-Amerikaanse schrijver Yuri Suhl, zelf een migrant, die in ‘One foot in America’ schreef: “… Toen we in Antwerpen aankwamen, slaakte mijn vader een diepe zucht.  Goddank, zei hij, we zijn in Antwerpen, we staan al met één voet in Amerika. De volgende halte is New York …”

De voormalige loodsen van de Red Star Line zijn eigenlijk banale gebouwen, alleen maar bedoeld voor dagelijks gebruik. 

Burgemeester De Wever: “Ze kregen een bijzondere betekenis en uitstra-ling omdat ze zo authentiek zijn. Ze vertellen een buitengewone sage: het grote verhaal van de kleine man. Dit is erfgoed dat we moeten koesteren. Dit is een herinneringsplek met een groot potentieel. 
De bezoekers maken kennis met de geschiedenis van de Red Star Line en tegelijk met het universele verhaal van de migratie.”

Koterijen

Het Red Star Linemuseum bestaat uit drie gebouwen: het hoekgebouw 
dateert uit 1894, het gebouw in de Montevideostraat uit 1912 en het gebouw op de Rijnkaai uit 1922. Twintig jaar geleden dreigden ze te worden 
gesloopt. Ze werden niet meer gebruikt. Wat stonden die verkrotte 
koterijen daar nog te doen?

In 1992, honderdtwintig jaar na de oprichting van de Red Star Line, vroeg Robert Vervoort, een gedreven verzamelaar van allerlei memorabilia van de Red Star Line, om op de kaaien een gedenksteen aan te brengen. Van een bescherming van de gebouwen was toen nog geen sprake.
De vraag van Vervoort zette van alles in beweging. Onder meer conservator Erwin Joos van het Eugeen Van Mieghemmuseum, professor Roland Baetens, de Antwerpse schepen Ludo Van Campenhout en later zijn collega Philippe Heylen sprongen op de kar. Moesten die gebouwen wel weg? Konden ze geen nieuwe bestemming krijgen? 
n 2000 bracht de stad Antwerpen gunstig advies uit om een aantal gebouwen in het oude havengebied te beschermen, o.m. de Shop, de Montvideomagazijnen en de loodsen van de Red Star Line. De bescherming van de gebouwen kwam er in 2001. In 2005 besliste het college van burgemeester en schepenen om de gebouwen aan te kopen, te restaureren en in te richten als museum. In 2010 begonnen de werkzaamheden en op vrijdag 27 september j.l. werd het museum officieel geopend door koning Filip en koningin Mathilde ter gelegenheid van hun blijde intrede in Antwerpen.

Parcours

De Amerikaanse journalisten die waren uitgenodigd voor de vooropening van het Red Star Line Museum, waren zowel verbaasd als unaniem in hun oordeel: “Beter dan Ellis Island”.

Ellis Island is het eiland voor New York dat van 1892 tot 1954 dienst deed 
als grens- en controlepost voor migranten naar de Verenigde Staten. 
Het hoofdgebouw heropende in 1990 als migratiemuseum. Het is een topattractie die jaarlijks twee miljoen bezoekers ontvangt. Doorgaans bezoeken ze Ellis Island in combinatie met het Vrijheidsbeeld.

Om de voormalige magazijnen van de Red Star Line te verbouwen tot een museum werd o.m. beroep gedaan op het Amerikaans architectenbureau Beyer Blinder Belle, dat eerder ook Ellis Island had gerenoveerd. Inhoudelijk werd het museum vorm gegeven door scenograaf Christophe Gaeta. Er zit heel veel geavanceerde museumtechniek in.

De bezoeker komt binnen langs de voormalige bagageloods. Daar is ook een museumshop en een -café. Het is een ruimte die zich uitstekend leent tot evenementen en tijdelijke tentoonstellingen. Waar vroeger een schouw stond, werd een toren gebouwd met een uitkijk over de Schelde. In de twee andere loodsen werd het parcours dat de landverhuizers moesten afleggen gereconstrueerd: het kantoor waar ze hun ticket kochten, de reis naar en aankomst in Antwerpen, het verblijf in armtierige logementshuizen in afwachting van het vertrek, de controles, de inscheping, de overtocht en de aankomst in de Nieuwe Wereld.

Verhalen

Toen het  museum nog in de ontwerpfase zat, deden kwalijke geruchten de ronde. Het zou door een handvol politiek correcte kamergeleerden in het teken worden gezet van de multiculturele maatschappij, van Turken en Marokkanen die helemaal niks te maken hebben met de Red Star Line. Dat is niét het geval. Het Red Star Line Museum gaat wel degelijk voor 95 procent over de Red Star Line en slechts voor 5 procent over migratie door de eeuwen heen. 
Die migratie is overigens zo oud als de mensheid. Ze begon honderd- tot tweehonderdduizend jaar geleden toen de homo sapiens ergens vanuit Oost-Afrika vertrok om de aarde te verkennen. Die universele migratie wordt gesymboliseerd door de tijdlijn en de globe in de eerste zaal.  
Het Red Star Line Museum is ook een verzameling van documenten, foto’s, affiches, scheepsmodellen, voorwerpen, kunstwerken en memorabilia, maar het is meer. 

“We willen een museum van verhalen zijn”, zegt medewerkster An Lombaerts.

Het allereerste verhaal is dat van het gebouw zelf. Eigenlijk zijn de drie oude loodsen het topstuk van de collectie. Het is een wonder dat ze er nog staan. Overal elders werden ze afgebroken. Ze waren getuige van de exodus van miljoenen mensen. Als de muren konden spreken, zouden ze vertellen over hoop en heimwee, over verwachting en teleurstelling, over dromen en verdriet. Wat zich hier afspeelde was tegelijk alledaags en bijzonder, triviaal en apart.

Het Red Star Line Museum vertelt het verhaal vanuit het perspectief van de migranten. Het museum verzamelde en verzamelt nog altijd verhalen van landverhuizers, van hun familie, van hun nakomelingen. Het zijn er intussen meerdere honderden. Daaruit werden er zes geselecteerd. 
Die zes getuigenissen vormen de rode draad van het museumparcours.
De andere verhalen werden opgeslagen in een databank, die de bezoeker kan raadplegen op het einde van zijn bezoek. Ze bevat intussen gegevens over zo’n honderdduizend migranten. Misschien vindt u daar informatie over een vergeten grootoom die indertijd ook naar Amerika is vertrokken.  

Zoektocht

De tegenstellingen waren schrijnend. De passagiers van eerste klasse baadden in luxe; die van derde klasse kregen het strikt noodzakelijke en waren vooral op zichzelf aangewezen. Dat verschil kwam ook pijnlijk tot uiting bij de aankomst op Ellis Island. Wie eerste klasse had geboekt, mocht zo Amerika in, want was toch rijk genoeg. Wie slechts een ticket derde klasse had, werd onderworpen aan een grondige controle. Twee procent van de landverhuizers werd geweigerd en teruggestuurd.

Eén van de verhalen is dat van een meisje van vermoedelijk dertien jaar. De foto dateert uit 1905. Ze zit op een bankje en heeft een ticket van de Red Star Line in de hand. Ze was ziek. Bij het medisch onderzoek werd ze afgekeurd. Haar ouders en broers en zusters zijn vertrokken, zij is in 
Antwerpen achtergebleven. Wie neemt haar mee?
Met de vraag “Do you know this girl?” (“Kent u dit meisje?”) werd in de Verenigde Staten en Canada een zoektocht georganiseerd. Tevergeefs. 
Wellicht gaat het om Kattyna Szysz, maar zekerheid daarover is er niet. Bernard Dewulf schreef voor haar een gedicht dat u terugvindt aan de 
voet van de toren.

Een ander verhaal is dat van Ita Moel. Vader Moel woonde al negen jaar in de Verenigde Staten wanneer moeder Moel met haar vier kinderen in 1922 eindelijk de oversteek kon maken. Op Ellis Island werd de negenjarige Ita geweigerd omwille van een oogziekte. Ze werd helemaal alleen teruggestuurd naar Antwerpen, waar ze werd opgevangen door de joodse hulporganisatie Ezra. Na een lange behandeling werd ze een jaar later ge-nezen verklaard. Ze vertrok opnieuw naar New York, maar werd nogmaals afgekeurd. Terug naar Antwerpen, terug naar Ezra. In 1927 probeerde ze het nog eens, ditmaal werd ze toegelaten en kon ze in West-Virginia haar familie gaan opzoeken. 

In Antwerpen leerde Ita Nederlands, Frans en Engels. Het museum toont
brieven die ze in het Nederlands schreef naar haar vriendinnetjes.

Red Star Line Museum, Montevideostraat 3, 2000 Antwerpen
T: 03 232 01 03 - www.redstarline.be.